Müəllif gərgin ictimai-siyasi kataklizmlərin, sosial-mədəni təbəddülatların, panfarsist siyasi sistemin və ideologiyasının təsirinə məruz qalan cənubi azərbaycanlıların həm İran daxilində, həm də xaricdə Azərbaycan dilinin statusunun yüksəldilməsi və funksiyalarının genişləndirilməsi uğrunda mübarizəsinin tarixi şəraitə uyğun olaraq formalaşması prosesini tədqiq etmişdir. Elmi araşdırma milli məsələyə həsr edilmiş növbəti tədqiqat əsəri olaraq çoxaspektli dil məsələsinin birbaşa bağlılığı ilk baxışdan aydın görünməyən digər aspektlər – iqtisadi, siyasi, hüquqi, dini, sosial, demoqrafik, regional və qlobal dəyişikliklər və s. nöqteyi-nəzərdən araşdırılması baxımından da əhəmiyyətlidir.
Monoqrafiyanın birinci fəslində İran İslam İnqilabından əvvəl İranda Azərbaycan dilinin vəziyyəti nəzərdən keçirilir. İkinci fəsildə inqilabdan sonra Cənubi Azərbaycan milli hərəkatında ana dili uğrunda mübarizədən bəhs edilir. Üçüncü fəsildə Avropa və Amerikada yaşayan cənubi azərbaycanlıların diasporunun fəaliyyətində ana dili məsələsi araşdırılır.